update.
[chise/xemacs-chise.git] / etc / TUTORIAL.pl
1 Copyright (c) 1985, 1994 Free Software Foundation, Inc.  Szczegó³y na
2 koñcu pliku.
3
4 Czytasz w³a¶nie krótki podrêcznik Emacsa.
5
6 Polecenia Emacsa ogólnie wymagaj± wci¶niêcia klawisza CONTROL (czasami
7 oznaczanego CTRL lub CTL) lub klawisza META.  Na niektórych
8 klawiaturach klawisz META jest oznaczany ALT lub EDIT, albo jeszcze
9 inaczej (na przyk³ad na klawiaturach firmy SUN klawisz ze znakiem karo
10 na lewo od klawisza odstêpu to jest w³a¶nie META).  Je¶li nie masz
11 klawisza META, mo¿esz w jego zastêpstwie u¿ywaæ ESC.  Zamiast pisaæ
12 META czy CONTROL za ka¿dym razem, gdy masz przycisn±æ ten klawisz,
13 u¿ywaæ bêdziemy nastêpuj±cych skrótów:
14
15  C-<znak> oznacza trzymanie klawisza CONTROL podczas
16           wciskania klawisza <znak>.  Na przyk³ad C-f bêdzie odpowiada³o
17           naci¶niêciu f, podczas gdy klawisz CONTROL by³ wci¶niêty.
18
19  M-<znak> oznacza trzymanie klawisza META wci¶niêtego podczas
20           wciskania klawisza <znak>.  Je¶li nie masz klawisza META,
21           naci¶nij i pu¶æ klawisz ESC, a potem naci¶nij
22           klawisz <znak>.
23
24 Uwaga: by zakoñczyæ sesje Emacsa naci¶nij C-x C-c (dwa znaki).
25
26 Znaki ">>" na lewym marginesie w dalszej czê¶ci tego podrêcznika
27 oznaczaj± æwiczenia dla Ciebie.  Na przyk³ad: 
28 <<Blank lines inserted here by startup of help-with-tutorial>>
29
30 >>  Teraz naci¶nij C-v (nastêpny ekran), by przej¶æ na nastêpny ekran
31     podrêcznika (zrób to naciskaj±c jednocze¶nie klawisz CONTROL
32     i v).  Od tego momentu powiniene¶ robiæ to zawsze, gdy dojdziesz
33     do koñca ekranu.
34
35 Zwróæ uwagê na to, ze kilka linii powtarza siê, gdy przechodzisz z
36 ekranu na ekran; zachowanie to ma zapewniæ pewna ci±g³o¶æ podczas
37 przesuwania siê w obrêbie pliku.
38
39 Pierwsza umiejêtno¶ci±, która powiniene¶ opanowaæ, jest sposób
40 przesuwania siê z miejsca na miejsce.  Ju¿ wiesz, jak przesuwaæ siê o
41 jeden ekran do przodu.  By przesun±æ siê o jeden ekran do tylu,
42 wci¶nij M-v (wci¶nij META i naci¶nij v, lub naci¶nij <ESC>v je¶li nie
43 masz klawisza META lub EDIT).
44
45 >>  Spróbuj nacisn±æ M-v, a potem C-v by przesun±æ siê w przód i w ty³
46     kilka razy.
47
48
49 PODSUMOWANIE
50 ------------
51
52 Nastêpuj±ce polecenia s± u¿yteczne do przegl±dania po jednym ekranie:
53
54         C-v     Przesuñ siê o jeden ekran do przodu
55         M-v     Przesuñ siê o jeden ekran do tylu
56         C-l     Wyczy¶æ ekran i wy¶wietl go na nowo, umieszczaj±c
57                 tekst z okolic kursora w ¶rodku ekranu.
58                 (Ta kombinacja to CONTROL-L, a nie CONTROL-1.)
59
60 >> Znajd¼ kursor i zapamiêtaj, jaki tekst jest w jego okolicy.
61    Naci¶nij nastêpnie C-l.
62    Znajd¼ kursor jeszcze raz i zwróæ uwagê, ¿e znajduje 
63    siê on w okolicy tego samego tekstu.
64
65
66 PODSTAWY KIEROWANIA KURSOREM
67 ----------------------------
68
69 Przesuwanie siê z ekranu na ekran jest u¿yteczne, ale jak przej¶æ do
70 okre¶lonego miejsca w obrêbie jednego ekranu?
71
72 Mo¿na to zrobiæ na kilka sposobów.  Najprostszym jest u¿ycie poleceñ
73 C-p, C-b, C-f oraz C-n.  Ka¿de z tych poleceñ przesuwa kursor o jeden
74 wiersz lub kolumnê w okre¶lonym kierunku.  Oto schemat, który to
75 obrazuje:
76
77                    Poprzednia linia, C-p
78                    (ang. previous line)
79                             :
80                             :
81        Wstecz, C-b ....  Kursor ....  Do przodu, C-f
82        (ang. back)          :         (ang. forward)    
83                             :
84                             :
85                     Nastêpna linia, C-n
86                      (ang. next line)
87
88 >> Przesuñ kursor na ¶rodek schematu za pomoc± C-n lub C-p.  Naci¶nij
89    potem C-l, by zobaczyæ ca³y diagram na ¶rodku ekranu.
90
91 To s± podstawowe polecenia kieruj±ce po³o¿eniem kursora, których
92 bêdziesz u¿ywaæ nieustannnie, warto wiêc je zapamiêtaæ.
93
94 >> Naci¶nij kilka razy C-n, by przesun±æ kursor do tej linii.
95
96 >> Przesuñ siê w g³±b linii za pomoc± C-f, a potem do góry za pomoc±
97    C-p.  Zwróæ uwagê na zachowanie siê C-p, gdy kursor jest w ¶rodku
98    linii.
99
100 Ka¿da linia tekstu koñczy siê znakiem nowej linii, który oddziela ja
101 od nastêpnej.  Ka¿dy Twój plik powinien koñczyæ siê znakiem nowej
102 linii (ale Emacs nie zmusza Ciê do tego).
103
104 >> Spróbuj nacisn±æ C-b na pocz±tku linii.  Powinno to Ciê przenie¶æ
105    na koniec poprzedniej linii.  Dzieje siê tak dlatego, ¿e kursor
106    przechodzi nad znakiem nowej linii.
107
108 C-f przechodzi nad znakiem nowej linii tak samo jak C-b.
109
110 >> Naci¶nij kilka razy C-b, by¶ dostrzeg³, gdzie jest kursor.
111    Naci¶nij potem C-f, by wróciæ na koniec linii.  W koñcu naci¶nij
112    jeszcze raz C-f, by przej¶æ do nastêpnej linii.
113
114 Gdy przesuwasz kursor poza dolna krawêd¼ ekranu, tekst za krawêdzi±
115 przesuwa siê na ekran (ang. scrolling).  Dziêki temu Emacs mo¿e
116 przesun±æ kursor do okre¶lonego miejsca bez umieszczania go poza
117 ekranem.
118
119 >> Spróbuj przesun±æ kursor poza dolna granice ekranu za pomoc± C-n i
120    zobacz co siê stanie.
121
122 Je¶li przesuwanie siê o jeden znak na raz jest dla Ciebie za wolne,
123 spróbuj przesuwaæ siê o s³owa.  M-f (Meta-f) przesuwa kursor do przodu
124 o s³owo, a M-b przesuwa go do tylu o jedno s³owo.
125
126 >> Spróbuj nacisn±æ kilka M-f i M-b.
127
128 Gdy jeste¶ w ¶rodku s³owa, M-f przesuwa kursor na koniec s³owa.  Je¶li
129 natomiast jeste¶ w przerwie miedzy s³owami, M-f przesuwa kursor na
130 koniec nastêpnego s³owa.  M-b zachowuje siê podobnie, jak chodzi o
131 ruch do ty³u.
132
133 >> Naci¶nij M-f i M-b kilka razy na przemian z C-f i C-b tak, by¶
134    móg³ zauwa¿yæ dzia³anie M-f i M-b naci¶nietych w ró¿nych miejscach
135    wewn±trz i pomiêdzy s³owami.
136
137 Zauwa¿ podobieñstwo pomiêdzy C-f i C-b oraz M-f i M-b.  Bardzo czêsto
138 kombinacje zawieraj±ce Meta opisuj± operacje zwi±zane z jednostkami
139 jêzykowymi (s³owa, zdania, akapity), podczas gdy kombinacje oparte o
140 Control dzia³aj± na podstawowych jednostkach niezale¿nych od tego, co
141 edytujesz (znaki, linie, itd.).
142
143 Ta zale¿no¶æ stosuje siê do linii i zdañ: C-a i C-e przesuwaj± kursor
144 na pocz±tek i koniec linii, a M-a i M-e przesuwaj± go na pocz±tek i
145 koniec zdania.
146
147 >> Naci¶nij kilka razy C-a, a potem kilka razy C-e.
148    Powtórz to z M-a, a potem z M-e.
149
150 Czy zauwa¿y³e¶, ze powtarzanie C-a nic nie zmienia, natomiast powtórne
151 M-a przesuwa Ciê o jedno zdanie?  Chocia¿ nie jest to do koñca
152 analogiczne, wydaje siê jednak naturalne.
153
154 Po³o¿enie kursora w tek¶cie okre¶lane jest mianem "punktu".
155
156 Oto podsumowanie prostych poleceñ s³u¿±cych do przesuwania kursora,
157 w³±cznie z operacjami dotycz±cymi s³ów i zdañ:
158
159         C-f     Do przodu o jeden znak
160         C-b     W ty³ o jeden znak
161
162         M-f     Do przodu o s³owo
163         M-b     W ty³ o s³owo
164
165         C-n     Nastêpna linia
166         C-p     Poprzednia linia
167
168         C-a     Pocz±tek linii
169         C-e     Koniec linii
170
171         M-a     W ty³ na pocz±tek zdania
172         M-e     Do przodu na koniec zdania
173
174 >> Przeæwicz kilka razy wszystkie powy¿sze polecenia dla wprawy.
175    S± one najczê¶ciej u¿ywanymi poleceniami.
176
177 Dwa inne wa¿ne polecenia przesuwaj±ce kursor to M-< (Meta i znak
178 mniejszo¶ci), które przesuwa kursor na pocz±tek ca³ego tekstu i M->
179 (Meta i znak wiêkszo¶ci), które przesuwa kursor na koniec ca³ego
180 tekstu.
181
182 Na wiêkszo¶ci terminali "<" jest nad przecinkiem, tak wiec musisz u¿yæ
183 klawisza Shift by nacisn±æ "<".  Musisz wiec tak¿e u¿yæ Shift by
184 nacisn±æ M-<.  Bez Shift by³oby to M-przecinek.
185
186 >> Naci¶nij M-< by przej¶æ na pocz±tek podrêcznika.  U¿yj potem C-v
187    kilkukrotnie, by wróciæ tutaj.
188
189 >> Teraz naci¶nij M->, by przej¶æ na koniec podrêcznika.  Wróæ do tego
190    miejsca za pomoc± kilkukrotnego M-v.
191
192 Je¶li Twój terminal ma klawisze strza³ek, to mo¿esz ich u¿yæ do
193 przesuwania kursora.  Zalecamy Ci nauczenie siê kombinacji C-b, C-f,
194 C-n i C-p z trzech powodów.  Po pierwsze, dzia³aj± one na wszystkich
195 typach terminali.  Po drugie, gdy ju¿ zdobêdziesz pewna praktykê w
196 pos³ugiwaniu siê Emacsem, bêdzie Ci szybciej nacisn±æ te kombinacje
197 ni¿ klawisze strza³ek (poniewa¿ nie wymaga to przenoszenia d³oni z
198 miejsca, które zajmuj± podczas szybkiego pisania za pomoc± 10 palców).
199 Po trzecie wreszcie, gdy ju¿ wyrobisz sobie zwyczaj pos³ugiwania siê
200 tymi poleceniami z klawiszem Control, bêdziesz móg³ ³atwo nauczyæ siê
201 innych zaawansowanych poleceñ przesuwaj±cych kursor.
202
203 Wiêkszo¶æ poleceñ Emacsa akceptuje argument liczbowy; dla wiêkszo¶ci
204 poleceñ s³u¿y on jako liczba powtórzeñ.  Sposób, w jaki okre¶lasz
205 liczbê powtórzeñ polecenia, to naci¶niecie C-u a potem cyfr, zanim
206 naci¶niesz polecenie.  Je¶li masz klawisz META (lub EDIT lub ALT),
207 alternatywnym sposobem jest wciskanie klawiszy cyfr podczas
208 wprowadzania argumentu liczbowego.  Zalecamy nauczenie siê metody
209 klawisza C-u, poniewa¿ dzia³a ona na wszystkich terminalach.
210
211 Na przyk³ad C-u 8 C-f przesuwa kursor do przodu o osiem znaków.
212         
213 >> Spróbuj u¿yæ C-n i C-p z argumentem liczbowym, by przesun±æ kursor
214    do jednej z linii w pobli¿u tego zdania za pomoc± tylko jednego
215    polecenia.
216
217 Wiêkszo¶æ poleceñ u¿ywa argumentu liczbowego jako liczba powtórzeñ.
218 Jest kilka poleceñ, które u¿ywaj± go w inny sposób.  C-v i M-v s±
219 w¶ród tych wyj±tków.  Je¶li poda siê im argument, przesuwaj± zawarto¶æ
220 ekranu w gore lub w dó³ o podana liczbê linii zamiast o tyle¿ ekranów.
221 Na przyk³ad C-u 4 C-v przewija ekran o 4 linie.
222
223 >> Spróbuj nacisn±æ C-u 8 C-v.
224
225 To powinno by³o przewin±æ ekran do góry o 8 linii.  Je¶li chcia³by¶
226 przewin±æ go w dó³, mo¿esz podaæ argument przed poleceniem M-v.
227
228 Je¶li u¿ywasz systemu X-Windows, prawdopodobnie po prawej stronie okna
229 Emacsa znajduje siê prostok±tny obszar, nazywany po angielsku
230 "scrollbar".  Za jego pomoc± mo¿esz przewijaæ tekst, u¿ywaj±c do tego
231 celu myszy.
232
233 >> Spróbuj nacisn±æ ¶rodkowy klawisz myszy u góry pod¶wietlonego
234    obszaru na scrollbarze.  To powinno przewin±æ tekst do miejsca
235    okre¶lonego wysoko¶ci±, na której nacisn±³e¶ klawisz myszy.
236
237 >> Przesuñ mysz do miejsca oddalonego od górnego koñca scrollbaru
238    mniej wiêcej o trzy linie i naci¶nij lewy klawisz myszy kilka razy.
239
240
241 * KIEROWANIE KURSOREM Z X TERMINALA
242 -----------------------------------
243
244 Je¶li masz X terminal, prawdopodobnie ³atwiej Ci bêdzie u¿ywaæ
245 klawiszy strza³ek po prawej stronie klawiatury do kierowania kursorem.
246 Klawisze strza³ek w lewo, w prawo, w górê i w dó³ dzia³aj± zgodnie z
247 oczekiwaniem; odpowiadaj± one dok³adnie C-b, C-f, C-p i C-n, ale s±
248 ³atwiejsze do zapamiêtania.  Mo¿esz tak¿e u¿ywaæ C-lewo i C-prawo by
249 przesuwaæ siê o s³owa oraz C-góra i C-dó³, by przesuwaæ siê o bloki
250 (np. akapity, je¶li edytujesz tekst).  Je¶li masz klawisze oznaczone
251 HOME (lub BEGIN) oraz END, zanios± Ciê one na pocz±tek i koniec linii,
252 a C-home i C-end na pocz±tek i koniec pliku.  Je¶li Twoja klawiatura
253 ma klawisze PgUp i PgDn, mo¿esz ich u¿yæ do przesuwania siê o jeden
254 ekran za jednym razem, tak jak M-v i C-v.
255
256 Wszystkie te polecenia akceptuj± argument liczbowy, jak to jest
257 opisane powy¿ej.  Mo¿esz stosowaæ pewne skróty w celu wpisania tych
258 argumentów: naci¶nij i trzymaj CONTROL lub META i wpisz liczbê.  Na
259 przyk³ad, by przesun±æ kursor o 12 s³ów w prawo naci¶nij C-1 C-2
260 C-prawo.  Zwróæ uwagê, ze jest to ³atwe do wpisania, poniewa¿ nie
261 musisz puszczaæ klawisza CONTROL podczas wciskania klawiszy.
262
263
264 * GDY EMACS JEST ZABLOKOWANY
265 ----------------------------
266
267 Je¶li Emacs przestaje odpowiadaæ na Twoje polecenia, mo¿esz go
268 bezpiecznie zatrzymaæ przyciskaj±c C-g.  Mo¿esz u¿yæ C-g do przerwania
269 polecenia, które zabiera zbyt wiele czasu.
270
271 Mo¿esz u¿yæ C-g tak¿e, by anulowaæ argument liczbowy lub pocz±tek
272 polecenia, którego nie chcesz dokañczaæ.
273
274 >> Napisz C-u 100 jako argument liczbowy, po czym naci¶nij C-g.  
275    Teraz naci¶nij C-f.  Powinno przesun±æ to kursor o tylko jeden
276    znak, poniewa¿ anulowa³e¶ argument za pomoc± C-g.
277
278 Je¶li nacisn±³e¶ <ESC> przez pomy³kê, mo¿esz tego siê pozbyæ za pomoc±
279 C-g.
280
281
282 * ZABLOKOWANE POLECENIA
283 -----------------------
284
285 Pewne polecenia Emacsa s± "zablokowane", tak by pocz±tkuj±cy
286 u¿ytkownicy nie mogli ich wywo³aæ przez przypadek.
287
288 Je¶li wywo³asz jedno z zablokowanych poleceñ, Emacs wypisze komunikat
289 informuj±cy o tym, co to za polecenie, i zapyta Ciê, czy chcesz je
290 wywo³aæ.
291
292 Je¶li naprawdê chcesz wywo³aæ to polecenie, naci¶nij spacje w
293 odpowiedzi na pytanie.  Je¶li nie chcesz wywo³aæ zablokowanego
294 polecenia, odpowiedz na pytanie naciskaj±c "n".
295
296 >> Napisz `C-x n p' (co jest zablokowanym poleceniem) i odpowiedz "n"
297    na zadane pytanie.
298
299
300 * OKNA
301 ------
302
303 Emacs mo¿e miêæ kilka okien, ka¿de wy¶wietlaj±ce w³asny tekst.  Zwróæ
304 uwagê, ze "okno" je¶li chodzi o Emacsa, nie odnosi siê do osobnego
305 okienka systemu okienkowego, ale do pojedynczego panelu wewn±trz
306 okienka systemu X-Windows.  (Emacs mo¿e miêæ kilka X-okien, lub
307 "ramek" w terminologii Emacsa.  Opisane jest to poni¿ej.)
308
309 Na tym etapie lepiej jest siê nie zag³êbiaæ w techniki wykorzystuj±ce
310 kilka okien.  Powiniene¶ jedynie wiedzieæ, w jaki sposób pozbyæ siê
311 nadmiaru okien, które mog± pojawiæ siê jako sk³adniki systemu pomocy
312 lub wynik pewnych poleceñ.  Robi siê to w prosty sposób:
313
314         C-x 1   Jedno okno (tzn. zabij wszystkie inne okna).
315
316 Kombinacja ta to Control-x, po którym wystêpuje cyfra 1.  C-x 1
317 powiêksza okno, w którym jest kursor tak, by zajê³o ca³y ekran.
318 Kasuje to wszystkie inne okna Emacsa.
319
320 >> Przesuñ kursor do tej linii i naci¶nij C-u 0 C-l.
321
322 (C-l, jak pamiêtasz od¶wie¿a zawarto¶æ ekranu.  Je¶li poda siê temu
323 poleceniu argument liczbowy, bêdzie to oznacza³o "od¶wie¿ zawarto¶æ
324 ekranu i umie¶æ bie¿±ca linie o tyle linii od góry ekranu".  Tak wiec
325 C-u 0 C-1 oznacza "od¶wie¿ ekran, umieszczaj±c bie¿±ca linie na samej
326 górze".)
327
328 >> Naci¶nij Control-x 2
329    Zauwa¿ jak okno siê kurczy, podczas gdy nowe okno pojawia siê,
330    wy¶wietlaj±c zawarto¶æ tego bufora.
331
332 >> Naci¶nij C-x 1 i nowe okno zniknie.
333
334
335 * WSTAWIANIE I USUWANIE
336 -----------------------
337
338 Je¶li chcesz wstawiaæ tekst, po prostu go napisz.  Znaki, które da siê
339 wy¶wietliæ, takie jak A, 7, *, itd, Emacs traktuje jako tekst i
340 wstawia natychmiast do bufora.  Naci¶nij <Return> (znak powrotu
341 karetki), by wstawiæ znak nowej linii.
342
343 Ostatni znak, który napisa³e¶ mo¿esz skasowaæ przez naci¶niecie
344 klawisza <Delete>.  Klawisz ten mo¿e byæ oznaczony "Del".  W pewnych
345 wypadkach klawisz "Backspace" mo¿e s³u¿yæ za <Delete>, ale nie jest to
346 regu³±!
347
348 Ogólniej, <Delete> usuwa znak bezpo¶rednio przed bie¿±ca pozycj±
349 kursora.
350
351 >> Zrób to teraz: wstaw kilka znaków, po czym usuñ je za pomaca
352    kilkukrotnego naci¶niêcia <Delete>.  Nie przejmuj siê tym, 
353    ¿e zmieniasz ten plik; nie zmienisz w ten sposób g³ównego pliku
354    podrêcznika.  To jest Twoja w³asna kopia.
355
356 Gdy linia tekstu staje siê zbyt d³uga, by zmie¶ciæ siê w jednym
357 wierszu na ekranie, jest ona "kontynuowana" w nastêpnym wierszu
358 ekranu.  Znak "backslash" (`\') na prawym marginesie pozwala Ci
359 rozpoznaæ takie linie.
360
361 >> Wpisuj jaki¶ tekst tak d³ugo, a¿ dojdziesz do prawego marginesu, i
362    potem nie przestawaj.  Zauwa¿ysz, ze pojawi siê linia kontynuacji.
363
364 >> U¿yj <Delete> by usun±æ tekst tak, by linia znowu
365    mie¶ci³a siê na ekranie.  Linia kontynuacji zniknie.
366
367 Znak nowej linii mo¿e byæ kasowany tak, jak ka¿dy inny znak.
368 Usuniecie znaku nowej linii ³±czy je w jedna.  Je¶li powsta³a w wyniku
369 tego linia jest zbyt d³uga, by zmie¶ciæ siê na szeroko¶æ ekranu,
370 zostanie ona wy¶wietlona z lini± kontynuacji.
371
372 >> Przesuñ kursor na pocz±tek linii i naci¶nij <Delete>.  Bie¿±ca
373    linia zostanie po³±czona z poprzednia.
374
375 >> Naci¶nij <Return>, by z powrotem wstawiæ znak nowej linii, który
376    skasowa³e¶.
377
378 Pamiêtaj, ze wiêkszo¶æ poleceñ Emacsa mo¿e zostaæ wywo³anych z
379 parametrem liczby powtórzeñ; dotyczy to tak¿e znaków tekstu.  Argument
380 liczbowy powoduje wstawienie znaku kilkukrotnie.
381
382 >>  Spróbuj zrobiæ to teraz -- naci¶nij C-u 8 * by uzyskaæ ********.
383
384 Nauczy³e¶ siê ju¿ wiêkszej czê¶ci podstawowych sposobów pisania oraz
385 poprawiania b³êdów.  W Emacsie mo¿esz usuwaæ równie¿ cale s³owa lub
386 cale linie.  Oto podsumowanie operacji usuwania znaków:
387
388         <Delete>     usuñ znak bezpo¶rednio przed kursorem
389         C-d          usuñ znak bezpo¶rednio za kursorem
390
391         M-<Delete>   wytnij s³owo bezpo¶rednio przed kursorem
392         M-d          wytnij nastêpne s³owo bezpo¶rednio za kursorem
393
394         C-k          wytnij zawarto¶æ linii od kursora do jej koñca
395         M-k          wytnij wszystkie znaki od kursora do koñca zdania
396
397 Zauwa¿, ze <Delete> i C-d w po³±czeniu z M-<Delete> i M-d rozszerzaj±
398 regule rozpoczêt± przez C-f i M-f (Có¿, <Delete> tak naprawdê nie
399 wymaga wci¶niêcia Control, ale pomiñmy to milczeniem).  C-k i M-k s±
400 podobne do C-e i M-e w sensie, ¿e linie s± odpowiednikami zdañ.
401
402 Gdy usuwasz wiêcej ni¿ jeden znak naraz, Emacs zachowuje usuniêty
403 tekst tak, by¶ móg³ go gdzie¶ wstawiæ z powrotem.  Wstawianie
404 usuniêtego tekstu to "wklejanie".  Mo¿esz wklejaæ usuniêty tekst b±d¼
405 to w to samo miejsce, z którego zosta³ usuniêty, b±d¼ to w inne
406 miejsca.  Ten sam tekst mo¿esz wklejaæ kilkukrotnie, w celu uzyskania
407 wielu kopii.  Poleceniem, które wkleja tekst jest C-y.
408
409 Zauwa¿ ró¿nicê pomiêdzy "wycinaniem" i "usuwaniem", polegaj±c± na tym,
410 ze wyciête rzeczy mog± byæ wklejone na nowo, natomiast usuniête nie.
411 W ogólno¶ci, polecenia, które kasuj± du¿o tekstu zachowuj± go, podczas
412 gdy polecenia, które usuwaj± po prostu jeden znak lub puste linie i
413 przerwy, nie zachowuj± usuniêtego tekstu.
414
415 >> Przesuñ kursor na pocz±tek linii, która nie jest pusta.  Naci¶nij
416    C-k, by wyci±æ tekst z tej linii.
417
418 >> Naci¶nij C-k jeszcze raz.  Zauwa¿, ze wycina to znak nowej linii,
419    który znajduje siê za ta linia.
420
421 Zwróæ uwagê, ze pojedyncze C-k wycina zawarto¶æ linii, a powtórne C-k
422 wycina sam± linie tak, ¿e pozosta³e linie przesuwaj± siê do góry.  C-k
423 traktuje argument liczbowy w specjalny sposób: wycina ono tyle linii
424 ORAZ ich zawarto¶æ.  To nie jest samo powtarzanie kilka razy C-k.  C-u
425 2 C-k wycina dwie linie i ich znaki nowej linii; dwukrotne naci¶niecie
426 C-k nie zrobi³oby tego.
427
428 By odzyskaæ ostatnio wyciêty tekst i wstawiæ go w miejsce kursora,
429 naci¶nij C-y.
430
431 >> Twoja kolej.  Naci¶nij C-y, by z powrotem wstawiæ tekst.
432
433 Zwróæ uwagê, ze je¶li naci¶niesz C-k kilka razy pod rz±d, ca³y wyciêty
434 tekst jest zachowywany w jednym kawa³ku tak, ¿e jedno C-y wklei
435 wszystkie linie.
436
437 >> Naci¶nij C-k kilka razy.
438
439 By odzyskaæ ten wyciêty tekst...
440
441 >> ...naci¶nij C-y.  Przesuñ potem kursor o kilka linii w dó³ i
442    naci¶nij C-y jeszcze raz.  Widzisz, ze wstawia to ten sam tekst.
443
444 Co zrobiæ, je¶li chcesz wstawiæ tekst, który wcze¶niej wyci±³e¶, a
445 potem wycinasz cos innego?  C-y wstawia tekst ostatnio wyciêty.
446 Poprzedni fragment nie jest jednak stracony.  Mo¿esz wróciæ do niego,
447 u¿ywaj±c polecenia M-y.  Po tym, jak naci¶niesz C-y, by wstawiæ
448 ostatnio wyciêty tekst, naci¶niecie M-y zastêpuje wstawiony tekst
449 poprzednio wyciêtym.  Dalsze naciskanie M-y przywo³uje coraz
450 wcze¶niejsze fragmenty tekstu.  Gdy dojdziesz do tekstu, którego
451 szuka³e¶, nie musisz robiæ nic, by zosta³ on we w³a¶ciwym miejscu.  Po
452 prostu kontynuuj edycjê tekstu, pozostawiaj±c wklejony tekst tam,
453 gdzie siê znajduje.
454
455 Je¶li bêdziesz naciska³ M-y wystarczaj±co wiele razy, dojdziesz do
456 punktu, z którego wystartowa³e¶ (tekst ostatnio wyciêty).
457
458 >> Wytnij jak±¶ line, zmieñ pozycjê kursora i wytnij inna.  Naci¶nij
459    potem C-y by wstawiæ druga z wyciêtych linii.  Potem naci¶nij M-y,
460    i linia ta zostanie zast±piona przez ta pierwsza.  Naci¶nij M-y
461    jeszcze kilka razy, by zobaczyæ co siê dzieje.  Powtarzaj to tak
462    d³ugo, a¿ druga z linii pojawi siê z powrotem.  Je¶li chcesz,
463    mo¿esz pod±æ M-y dodatnie i ujemne argumenty.
464
465
466 * COFNIJ
467 --------
468
469 Je¶li wprowadzisz zmiany do tekstu, a potem dojdziesz do wniosku, ¿e
470 to by³a pomy³ka, mo¿esz cofn±æ te zmiany za pomoc± polecenia "cofnij"
471 (ang. undo), C-x u.
472
473 C-x u cofa zmiany wprowadzone przez jedno polecenie; je¶li powtórzysz
474 C-x u kilka razy pod rz±d, ka¿de powtórzenie cofa koleje polecenie.
475
476 Od tej regu³y s± dwa wyj±tki: polecenia, które nie zmieniaj± tekstu
477 nie licz± siê jako polecenia, które mo¿na cofn±æ (zarówno przesuniêcia
478 kursora, jak i przewijanie tekstu), oraz znaki wstawiane do tekstu
479 (np.  litery) ³±czone s± w grupy do 20.  (Ma to na celu zredukowanie
480 liczby naci¶niêæ C-x u, które musia³by¶ wykonaæ, by cofn±æ wstawianie
481 tekstu.)
482
483 >> Wytnij te linie za pomoc± C-k, a potem naci¶nij C-x u i linia
484    powinna pojawiæ siê tu z powrotem.
485
486 C-_ jest innym sposobem wywo³ania polecenia "cofnij"; dzia³a to
487 dok³adnie tak samo jak C-x u, jest jedynie ³atwiejsze do naci¶niêcia
488 kilka razy pod rz±d.  Wada C-_ jest to, ze nie jest to oczywiste w
489 jaki sposób nacisn±æ te kombinacje na niektórych klawiaturach.  To
490 w³a¶nie dlatego C-x u jest tak¿e dostêpne.  Na niektórych terminalach
491 mo¿esz nacisn±æ C-_ poprzez przytrzymanie CTRL i naci¶niecie /.
492
493 Argument liczbowy podany przed C-_ lub C-x u okre¶la liczbê powtórzeñ
494 tego polecenia.
495
496
497 * PLIKI
498 -------
499
500 Aby edytowny przez Ciebie tekst zosta³ nma trwa³e zachowany, musisz
501 umie¶ciæ go w pliku.  W przeciwnym wypadku zniknie on, gdy Emacs w
502 którym go edytowa³e¶ zostanie zamkniêty.  Zachowywanie Twojego tekstu
503 w pliku nazywane bywa "odwiedzaniem" lub "znajdywaniem" pliku (ang.
504 "visiting" lub "finding").
505
506 Odwiedzanie pliku oznacza, ¿e jego zawarto¶æ zostaje wy¶wietlona w
507 Emacsie.  Bardzo czêsto sprowadza siê to do edycji samego pliku.
508 Jednak¿e zmiany, które wprowadzasz nie s± trwa³e do momentu, w którym
509 "zachowasz" plik (ang. save).  Zapobiega to sytuacji, w której
510 zostawiasz w systemie plik, który zosta³ tylko w po³owie zmieniony, a
511 tego nie chcesz zrobiæ.  Nawet wtedy, gdy zachowujesz plik, Emacs
512 zostawia orygina³ zachowany pod inna nazwa na wypadek, gdyby¶ doszed³
513 do wniosku, ¿e wprowadzone zmiany by³y b³êdne.
514
515 Je¶li popatrzysz na dó³ ekranu, zauwa¿ysz linie, która zaczyna i
516 koñczy siê my¶lnikami i zawiera tekst "XEmacs: TUTORIAL".  W tej
517 czê¶ci ekranu zawsze mo¿esz znale¼æ nazwê pliku, który w³a¶nie
518 odwiedzasz.  W tej chwili odwiedzasz plik o nazwie "TUTORIAL", który
519 jest Twoja w³asn± kopi± podrêcznika Emacsa.  Obojêtnie jaki plik
520 odwiedzisz, jego nazwa pojawi siê dok³adnie w tym miejscu.
521
522 Polecenia, które s³u¿± do odwiedzania i zachowywania plików ró¿ni± siê
523 od innych poleceñ, które pozna³e¶ tym, ¿e sk³adaj± siê one z dwóch
524 znaków.  Obydwa zaczynaj± siê od znaku Control-x.  Jest mnóstwo
525 poleceñ, które zaczynaj± siê od tego w³a¶nie znaku; wiele z nich
526 dotyczy plików, buforów i z tym zwi±zanych rzeczy.  Polecenia te maj±
527 d³ugo¶æ dwóch, trzech lub czterech znaków.
528
529 Kolejn± nowa rzecz± odno¶nie polecenia odwiedzania pliku jest to, ¿e
530 musisz mu pod±æ nazwê pliku, który chcesz znale¼æ.  Mówimy o tym, ¿e
531 polecenie "czyta argument z terminala" (w tym wypadku argument jest
532 nazwa pliku).  Po tym, gdy wpiszesz polecenie
533
534         C-x C-f   znajd¼ plik (ang. find a file)
535
536 Emacs poprosi Ciê o wpisanie nazwy pliku.  Nazwa ta pojawia siê w
537 dolnej linii ekranu.  Liniê tê nazywa siê "minibuforem" (ang.
538 "minibuffer") wtedy, gdy jest u¿ywana do wprowadzania tego typu
539 danych.  Do edycji nazwy pliku u¿ywasz zwyk³ych poleceñ Emacsa.
540
541 Wprowadzanie nazwy pliku (lub jakichkolwiek innych danych w
542 minibuforze) mo¿e zostaæ anulowane za pomoc± C-g.
543
544 >> Naci¶nij C-x C-f, po czym naci¶nij C-g.  Na skutek tego zniknie
545    minibufor oraz przerwane zostanie polecenie C-x C-f, które tego
546    minibufora u¿ywa³o.  W rezultacie wiêc nie odwiedzisz ¿adnego
547    pliku.
548
549 Gdy skoñczysz wpisywaæ nazwê pliku, naci¶nij <Return>, po czym
550 polecenie C-x C-f zabierze siê do roboty i znajdzie plik, który
551 wybra³e¶.  Minibufor znika z chwil± zakoñczenia wykonywania polecenia
552 C-x C-f.
553
554 Po chwili zawarto¶æ pliku pojawia siê na ekranie i mo¿esz j± edytowaæ.
555 Gdy chcesz zachowaæ zmiany, tak by je utrwaliæ, wydaj polecenie
556
557         C-x C-s   zachowaj plik (ang. save).
558
559 Kopiuje to tekst z Emacsa do pliku.  Za pierwszym razem gdy to robisz
560 Emacs zmienia nazwê oryginalnego pliku poprzez dodanie "~" na koñcu
561 jego nazwy.
562
563 Gdy zachowywanie skoñczy siê, Emacs wypisuje nazwê zapisanego pliku.
564 Pliki powiniene¶ zachowywaæ stosunkowo czêsto, tak by nie straciæ za
565 du¿o w przypadku za³amania systemu.
566
567 >> Naci¶nij C-x C-s by zachowaæ swoja kopie podrêcznika.  Emacs
568    powinien wypisaæ "Wrote ...TUTORIAL" na dole ekranu.
569
570 UWAGA: W niektórych systemach naci¶niecie C-x C-s zamrozi ekran i nie
571 zobaczysz ¿adnego tekstu z Emacsa.  Oznacza to, ¿e sk³adowa systemu
572 operacyjnego, zwana kontrol± przep³ywu (ang. flow control)
573 przechwyci³a C-s i nie pozwoli³a mu doj¶æ do Emacsa.  By odzyskaæ
574 kontrole nad ekranem, naci¶nij C-q.  Dodatkowej pomocy poszukaj w
575 rozdziale "Spontaneous Entry to Incremental Search" w podrêczniku
576 Emacsa.
577
578 Mo¿esz odwiedziæ istniej±ce pliki w celu ich edycji lub czytania.
579 Mo¿esz tak¿e odwiedziæ plik, który jeszcze nie istnieje.  W ten
580 w³a¶nie sposób tworzy siê w Emacsie nowe pliki: odwied¼ plik, co da Ci
581 nowe puste miejsce, a potem zacznij wstawiaæ tekst.  Gdy za¿±dasz
582 zachowania pliku, wtedy Emacs naprawdê utworzy plik z tekstem, który
583 wpisa³e¶.  Od tego momentu mo¿esz uwa¿aæ, ¿e edytujesz istniej±cy
584 plik.
585
586
587 * BUFORY
588 --------
589
590 Je¶li odwiedzisz inny plik za pomoc± C-x C-f, poprzedni plik pozostaje
591 w Emacsie.  Mo¿esz prze³±czyæ siê do niego, odwiedzaj±c go jeszcze raz
592 za pomoc± C-x C-f.  W ten sposób mo¿esz w Emacsie miêæ ca³kiem du¿o
593 plików.
594
595 >> Utwórz plik o nazwie "foo" za pomoc± C-x C-f foo <Return>.
596    Wpisz w niego jaki¶ tekst i zachowaj "foo" za pomoc± C-x C-s.
597    W koñcu napisz C-x C-f TUTORIAL <Return>, by wróciæ do podrêcznika.
598
599 Emacs przechowuje tekst ka¿dego pliku w obiekcie, zwanym "buforem".
600 Odwiedzenie pliku tworzy nowy bufor wewn±trz Emacsa.  By zobaczyæ
601 listê buforów, które istniej± w Twoim Emacsie, naci¶nij
602
603         C-x C-b   lista buforów (ang. list buffers).
604
605 >> Naci¶nij C-x C-b.
606
607 Zwróæ uwagê, ze ka¿dy bufor ma w³asn± nazwê, mo¿e tak¿e mieæ
608 skojarzon± z sob± nazwê pliku, który zawiera.  Pewne bufory nie
609 odpowiadaj± ¿adnym plikom.  Na przyk³ad bufor "*Buffer List*" nie
610 odwiedza ¿adnego pliku.  Jest to bufor, który zawiera listê buforów
611 stworzona przez Twoje naci¶niecie C-x C-b.  DOWOLNY tekst, który
612 ogl±dasz w oknie Emacsa jest zawsze czê¶ci± jakiego¶ bufora.
613
614 >> Naci¶nij C-x 1 by pozbyæ siê listy buforów.
615
616 Je¶li dokonujesz zmian tekstu w jakim¶ pliku, a potem odwiedzisz inny
617 plik, zawarto¶æ tego pierwszego NIE jest automatycznie zachowywana.
618 Zmiany, które wprowadzi³e¶ pozostaj± w Emacsie, w buforze tego¿ pliku.
619 Tworzenie czy edytowanie innego bufora nie ma ¿adnego wp³ywu na ten
620 pierwszy.  Jest to bardzo przydatne, ale oznacza tak¿e, ¿e potrzebny
621 jest Ci wygodny sposób zachowywania zawarto¶ci Twoich buforów.
622 Prze³±czanie siê z powrotem do pierwszego bufora zawsze przy
623 wykonywaniu C-x C-f tylko po to, by nacisn±æ tam C-x C-s by³oby
624 niewygodne.  Dlatego istnieje polecenie:
625
626         C-x s     Zachowaj bufory (ang. save some buffers)
627
628 C-x s pyta Ciê, czy chcesz zachowaæ ka¿dy z buforów, w którym
629 dokona³e¶ pewnych nie zachowanych jeszcze zmian.
630
631 >> Wstaw jak±¶ liniê tekstu, a potem naci¶nij C-x s.
632    Powiniene¶ zostaæ zapytany o to, czy chcesz zachowaæ bufor
633    TUTORIAL.  Odpowiedz na to pytanie twierdz±co naciskaj±c "y".
634
635 * U¯YWANIE MENU
636 ---------------
637
638 Je¶li siedzisz przy X-terminalu zauwa¿ysz u góry okna Emacsa pasek
639 menu.  Mo¿esz u¿ywaæ menu by dotrzeæ do najpopularniejszych poleceñ
640 Emacsa, takich jak "find file".  Na pocz±tku bêdziesz s±dzi³, ze jest
641 to ³atwiejsze ni¿ klawiatura, poniewa¿ nie musisz uczyæ siê na pamiêæ
642 kombinacji klawiszy uruchamiaj±cych jakie¶ polecenie.  Gdy ju¿
643 zaznajomisz siê z Emacsem, bêdziesz móg³ zacz±æ uczyæ siê klawiszy ---
644 elementy menu pokazuj± kombinacje klawiszy, która wywo³uje dane
645 polecenie.
646
647 Zwróæ uwagê, ze pewne polecenia w menu nie maja jednoznacznych
648 odpowiedników klawiszowych.  Na przyk³ad menu "Buffers" zawiera listê
649 wszystkich dostêpnych buforów.  Mo¿esz prze³±czyæ siê do dowolnego z
650 nich wybieraj±c jego nazwê z menu Buffers.
651
652
653 * U¯YWANIE MYSZY
654 ----------------
655
656 Emacs potrafi w pe³ni wykorzystywaæ mysz, je¶li tylko jest uruchomiony
657 pod X-Windows.  Mo¿esz zmieniaæ pozycje kursora poprzez naci¶niecie
658 lewego klawisza myszy w po¿±danym miejscu, mo¿esz tak¿e zaznaczaæ
659 tekst przez przesuniecie myszy z wci¶niêtym lewym klawiszem nad
660 tekstem, który chcesz zaznaczyæ.  (Innym sposobem jest klikniêcie na
661 jednym z koñców obszaru, przesuniêcie myszy na drugi koniec i
662 klikniêcie tam z jednoczesnym wci¶niêciem klawisza Shift.)
663
664 By wyci±æ zaznaczony tekst mo¿esz nacisn±æ C-w lub wybraæ Cut z menu
665 Edit.  Zwróæ uwagê na to, ze *nie* s± to równowa¿ne polecenia: C-w
666 zapamiêtuje zaznaczony tekst tylko wewn±trz Emacsa (podobnie jak
667 omówione powy¿ej C-k), natomiast Cut robi to oraz umieszcza ten tekst
668 w schowku systemu X, sk±d mo¿e on zostaæ pobrany przez inne programy.
669
670 By wkleiæ tekst ze schowka systemu X-Windows u¿yj polecenia Paste z
671 menu Edit.
672
673 ¦rodkowy klawisz myszy jest czêsto u¿ywany do wybierania elementów,
674 które s± wy¶wietlone na ekranie.  Na przyk³ad, je¶li uruchomisz Info
675 (system dokumentacji Emacsa) naciskaj±c C-h i, lub wybieraj±c ten
676 element z menu Help, przej¶cie pod¶wietlonym po³±czeniem (ang. link)
677 odbywa siê poprzez naci¶niecie ¶rodkowego klawisza myszy.  Podobnie,
678 je¶li wpisujesz nazwê pliku (np. podczas wykonywania "Find File") i
679 naci¶niesz TAB, by zobaczyæ wszystkie mo¿liwe dokoñczenia nazwy,
680 mo¿esz wybraæ jedno z nich z wy¶wietlonej listy, w³a¶nie naciskaj±c
681 ¶rodkowy klawisz myszy.
682
683 Prawy klawisz myszy pokazuje lokalne menu.  Zawarto¶æ tego menu zale¿y
684 od trybu pracy Emacsa, w którym aktualnie jeste¶, i zawiera kilka
685 czêsto u¿ywanych poleceñ, tak by by³y one ³atwiejsze w dostêpie.
686
687 >> Naci¶nij prawy klawisz myszy
688
689 Prawy klawisz myszy musi byæ trzymany, by menu nie znik³o
690 automatycznie.
691
692
693 * ROZSZERZANIE ZESTAWU POLECEN
694 ------------------------------
695
696 Poleceñ Emacsa jest du¿o du¿o wiêcej, ni¿ mo¿na by skojarzyæ
697 kombinacjami zwyk³ych klawiszy oraz META czy CTRL.  Emacs radzi sobie
698 z tym za pomoc± polecenia X (ang. eXtend).  Istniej± jego dwa rodzaje:
699
700         C-x     Rozszerzenie o znak.  Nastêpuje po nim jeden znak.
701         M-x     Rozszerzenie o nazwane polecenie.  Nastêpuje po nim
702                 pe³na d³uga nazwa polecenia.  
703
704 Polecenia te w ogólno¶ci s± u¿yteczne, ale s± u¿ywane nie tak czêsto
705 jak polecenia, których ju¿ siê nauczy³e¶.  Mia³e¶ ju¿ okazje poznaæ
706 dwa z nich: C-x C-f s³u¿±ce do odwiedzania plików oraz C-x C-s do ich
707 zachowywania.  Innym przyk³adem mo¿e byæ polecenie, które koñczy sesje
708 Emacsa C-x C-c.  (Nie martw siê, ze mo¿esz w ten sposób straciæ
709 zmiany, które dokona³e¶; C-x C-c oferuje Ci mo¿liwo¶æ zachowania
710 ka¿dego ze zmodyfikowanych plików przed zamkniêciem Emacsa.)
711
712 C-z jest poleceniem, które wychodzi z Emacsa *na chwile*, tak by¶ móg³
713 wróciæ do tej samej sesji Emacsa po jakim¶ czasie.
714
715 W systemach, w których jest to mo¿liwe, C-z zawiesza proces Emacsa;
716 powoduje to powrót do pow³oki (ang.  shell), ale nie niszczy Emacsa.
717 W najpopularniejszych pow³okach mo¿esz wróciæ do Emacsa za pomoc±
718 polecenia `fg' lub `%emacs'.
719
720 W systemach, w których zawieszanie procesów nie dzia³a, C-z tworzy
721 proces podpow³oki (ang. "subshell"), który dzia³a pod Emacsem i daje
722 Ci szansê uruchamiania innych programów i powrotu do Emacsa po ich
723 skoñczeniu; w tych systemach C-z nie wychodzi naprawdê z Emacsa.  W
724 tych wypadkach normalnym poleceniem powrotu do Emacsa jest wyj¶cie z
725 podpow³oki za pomoc± "exit".
726
727 Polecenia C-x C-c powiniene¶ u¿ywaæ, gdy masz siê wylogowaæ.  Zalecane
728 jest tak¿e wychodzenie z Emacsa wystartowanego przez np. programy
729 obs³uguj±ce pocztê elektroniczna lub innego rodzaju narzêdzia,
730 poniewa¿ mog± one nie wiedzieæ jak sobie poradziæ z zawieszeniem
731 Emacsa.  Jednak¿e w zwyk³ych okoliczno¶ciach, je¶li nie musisz
732 wylogowywaæ siê z systemu, lepiej jest zawiesiæ Emacsa za pomoc± C-z
733 ni¿ z niego wyj¶æ.
734
735 Istnieje wiele poleceñ zaczynaj±cych siê od C-x.  Oto lista tych,
736 których siê ju¿ nauczy³e¶:
737
738         C-x C-f           odwied¼ plik
739         C-x C-s           zachowaj plik
740         C-x C-b           wy¶wietl listê buforów
741         C-x C-c           wyjd¼ z Emacsa
742         C-x u             cofnij
743
744 Poleceñ podawanych za pomoc± nazwy u¿ywa siê jeszcze rzadziej lub
745 u¿ywa siê tylko w pewnych trybach.  Przyk³adem mo¿e byæ polecenie
746 replace-string, które globalnie zastêpuje jeden ³añcuch innym.  Gdy
747 naciskasz M-x, Emacs czeka na ci±g dalszy, wy¶wietlaj±c "M-x" na dole
748 ekranu.  Powiniene¶ po tym wpisaæ nazwê polecenia, w tym wypadku
749 "replace-string".  Napisz tylko "repl s<TAB>", a Emacs dokoñczy nazwê.
750 Zakoñcz wprowadzanie nazwy przez naci¶niecie klawisza <Return>.
751
752 Polecenie replace-string wymaga dwóch argumentów: ³añcucha, który ma
753 zostaæ zastêpowany i ³añcucha, który ma byæ wstawiony w miejsce tego¿.
754 Obydwa ³añcuchy musza byæ zakoñczone przyci¶niêciem <Return>.
755
756 >> Przesuñ kursor do czystej linii, dwie linie poni¿ej tej.
757    Naci¶nij M-x repl s<Return>zmieni<Return>zmodyfikuje<Return>.
758
759 Zwróæ uwagê na to, jak ta linia siê zmieni: zast±pi³e¶ s³owem
760 "zmodyfikuje" ka¿de wyst±pienie s³owa z-m-i-e-n-i poni¿ej pocz±tkowej
761 pozycji kursora.
762
763
764 * AUTOMATYCZNE ZACHOWYWANIE
765 ---------------------------
766
767 Gdy wprowadzisz zmiany do pliku i ich nie zachowasz, mog± one zostaæ
768 stracone, je¶li Twój komputer przestanie dzia³aæ.  By uchroniæ Ciê
769 przed tym, Emacs okresowo zapisuje specjalny plik z wprowadzonymi
770 zmianami.  Plik ten ma znak # na pocz±tku i na koñcu swojej nazwy.  Na
771 przyk³ad, za³ó¿my, ze Twój plik nazywa siê "hello.c".  Odpowiadaj±cy
772 mu plik automatycznie zachowywany bêdzie nosi³ nazwê "#hello.c#".  Gdy
773 zachowujesz plik w zwyk³y sposób, Emacs kasuje plik automatycznie
774 zachowany.
775
776 Je¶li Twój komputer przestanie dzia³aæ, mo¿esz odzyskaæ Twoje dane z
777 pliku automatycznie zachowanego przez zwykle odwiedzenie pliku (tego,
778 który edytowa³e¶, a nie pliku automatycznie zachowanego) i napisanie
779 M-x recover file<return>.  Gdy Emacs zapyta o potwierdzenie, napisz
780 yes<return> by odzyskaæ dane, które zosta³y automatycznie zachowane.
781
782
783 * OBSZAR ECHA
784 -------------
785
786 Je¶li polecenia dla Emacsa wpisujesz dostatecznie wolno, zostan± one
787 pokazywane w specjalnym obszarze na dole ekranu, zwanym obszarem echa
788 (ang. echo area).  Obszar echa zawiera ostatnia dolna linie ekranu.
789
790
791 * LINIA STANU
792 -------------
793
794 Linia, która znajduje siê bezpo¶rednio nad obszarem echa, zwana jest
795 "lini± trybu" (ang. modeline).  Pokazuje ona tekst podobny do
796 nastêpuj±cego:
797
798 --**-XEmacs: TUTORIAL         (Fundamental)--L670--58%----------------
799
800 Linia ta podaje u¿yteczne informacje o stanie Emacsa i tekstu, który
801 edytujesz.  Wiesz ju¿, jakie jest znaczenie nazwy pliku: jest to plik,
802 który odwiedzi³e¶.  --NN%-- opisuje Twoja bie¿±c± pozycje wewn±trz
803 tekstu; oznacza to, ¿e NN procent tekstu znajduje siê ponad górnym
804 brzegiem ekranu.  Je¶li pocz±tek pliku znajduje siê na pocz±tku
805 ekranu, zamiast liczby --00%-- zobaczysz w tym miejscu --Top--.
806 Podobnie dla koñca tekstu pojawi siê tam napis --Bot-- (od
807 ang. bottom).  Je¶li wy¶wietlasz tekst na tyle krótki, ze mie¶ci siê w
808 ca³o¶ci na ekranie, linia stanu poka¿e --All--.
809
810 Gwiazdki blisko pocz±tku linii trybu oznaczaj±, ze wprowadzi³e¶ do
811 tekstu jakie¶ zmiany.  Bezpo¶rednio po odwiedzeniu lub po zachowaniu
812 pliku nie bêdzie w tym miejscu ¿adnych gwiazdek, a tylko my¶lniki.
813
814 Wewn±trz nawiasów znajdziesz informacje na temat trybu edycji, w
815 którym w³a¶nie jest Emacs.  Domy¶lnym trybem edycji jest tryb
816 podstawowy (ang. fundamental), który jest trybem (w³a¶nie w tej chwili
817 u¿ywanym--) u¿ywanym w³a¶nie w tej chwili.  Jest to przyk³ad "trybu
818 g³ównego" (ang. major mode).
819
820 Emacs mo¿e dzia³aæ w wielu trybach g³ównych.  Pewne z nich zosta³y
821 zaprojektowane do edycji rozmaitych jêzyków i/lub rodzajów tekstu,
822 takie jak tryb Lispu, tryb tekstowy, itd.  W danej chwili mo¿e byæ
823 aktywny tylko jeden g³ówny tryb pracy, i to jego nazwa jest
824 wy¶wietlana w linii trybu w miejscu, w którym teraz jest
825 "Fundamental".
826
827 Ka¿dy z g³ównych trybów edycyjnych mo¿e zmieniæ zachowanie niektórych
828 poleceñ.  Na przyk³ad, w Emacsie istniej± polecenia s³u¿±ce do
829 tworzenia komentarzy w programach.  Ka¿dy jêzyk programowania na swój
830 sposób okre¶la, jak powinien wygl±daæ komentarz, tak wiec ka¿dy z
831 g³ównych trybów edycyjnych musi wstawiaæ komentarze w specyficzny
832 sposób.  Ka¿dy tryb edycyjny jest nazw± polecenia, które mo¿esz
833 wykonaæ, by prze³±czyæ siê w ten tryb lub wy³±czyæ ten tryb.
834 Przyk³adem mo¿e byæ M-x fundamental-mode, które jest poleceniem
835 prze³±czaj±cym tryb podstawowy.
836
837 Je¶li zamierzasz edytowaæ tekst w jêzyku angielskim, taki jak na
838 przyk³ad oryginalna wersja tego podrêcznika, prawdopodobnie powiniene¶
839 u¿ywaæ trybu tekstowego (ang. text mode).
840
841 >> Napisz M-x text-mode<Return>.
842
843 Nie musisz siê martwiæ, ¿adne z poleceñ, które do tej pory pozna³e¶,
844 nie zmienia Emacsa w powa¿ny sposób.  Mo¿esz jednak zauwa¿yæ, ze teraz
845 M-f i M-b traktuj± apostrofy jako czê¶ci s³ów.  Poprzednio, w trybie
846 podstawowym, polecenia te traktowa³y apostrofy jako separatory s³ów.
847
848 G³ówne tryby edycji wprowadzaj± zwykle subtelne zmiany, takie jak
849 opisana powy¿ej: wiêkszo¶æ poleceñ robi dalej "to samo", robi to
850 jednak w sposób troszeczkê inny.
851
852 By zobaczyæ dokumentacjê na temat bie¿±cego g³ównego trybu edycji,
853 naci¶nij C-h m.
854
855 >> Naci¶nij C-u C-v raz lub wiêcej razy tak, by ta linia znalaz³a siê
856    blisko góry ekranu.
857
858 >> Naci¶nij C-h m, by zobaczyæ jak tryb tekstowy ró¿ni siê od trybu
859    podstawowego. 
860
861 >> Naci¶nij q, by usun±æ dokumentacje z ekranu.
862
863 G³ówne tryby edycji nazywaj± siê "g³ównymi", poniewa¿ s± tak¿e
864 podrzêdne tryby edycji (ang. minor modes).  Podrzêdne tryby edycji nie
865 s± alternatyw± dla g³ównych trybów edycji, a jedynie ich niewielk±
866 modyfikacj±.  Ka¿dy podrzêdny tryb edycji mo¿e zostaæ w³±czony lub
867 wy³±czony niezale¿nie od pozosta³ych podrzêdnych trybów edycji oraz
868 niezale¿nie od g³ównego trybu edycji.  Mo¿esz wiec u¿ywaæ jednego,
869 kombinacji dowolnych, lub nie u¿ywaæ ¿adnego trybu podrzêdnego.
870
871 Jednym z podrzêdnych trybów edycji, który jest bardzo u¿yteczny
872 szczególnie do edycji tekstu angielskiego, jest tryb automatycznego
873 wype³niania (ang. auto fill mode).  Je¶li ten tryb jest w³±czony,
874 Emacs lamie linie pomiêdzy s³owami automatycznie, gdy wstawiasz tekst
875 i linia robi siê za szeroka.
876
877 Tryb automatycznego wstawiania w³±cza siê na przyk³ad poprzez
878 wywo³anie polecenia M-x auto-fill-mode<Return>.  Je¶li ten tryb jest
879 w³±czony to samo polecenie wy³±cza go, i vice versa.  Mówimy, ze
880 polecenie to "prze³±cza ten tryb".
881
882 >> Napisz M-x auto-fill-mode<Return>.  Wstawiaj potem liniê pe³n±
883    "asdf " tak d³ugo, a¿ zobaczysz, ¿e siê podzieli na dwie linie.
884    Musisz wstawiæ spacje pomiêdzy znaki, poniewa¿ tryb automatycznego
885    wype³niania ³amie linie tylko tam, gdzie s± spacje.
886
887 Margines jest zazwyczaj ustawiony na 70 znaków, ale mo¿esz go zmieniæ
888 za pomoc± polecenia C-x f.  Powiniene¶ podaæ mu argument liczbowy
889 mówi±cy, w której kolumnie ma zostaæ ustawiony margines.
890
891 >> Wywo³aj C-x f z argumentem równym 20. (C-u 2 0 C-x f).
892    Napisz potem jaki¶ tekst i zauwa¿, ze Emacs wype³nia linie do
893    d³ugo¶ci co najwy¿ej 20 znaków.  Ustaw margines z powrotem na
894    70 znaków, wywo³uj±c jeszcze raz C-x f.
895
896 Je¶li dokonujesz zmian wewn±trz akapitu, tryb 
897 automatycznego wype³niania nie wyrówna marginesu
898 sam z siebie.  By wywo³aæ polecenie
899 wyrównania marginesu, naci¶nij M-q (Meta-q), 
900 podczas gdy kursor znajduje siê wewn±trz akapitu.
901
902 >> Przesuñ kursor do poprzedniego akapitu i naci¶nij M-q.
903
904
905 * SZUKANIE
906 ----------
907
908 Emacs potrafi szukaæ ³añcuchów (zwartych ci±gów znaków lub s³ów)
909 zarówno wstecz jaki i do przodu.  Szukanie ³añcucha jest poleceniem,
910 które przesuwa kursor; przesuwa ono kursor do nastêpnego miejsca, w
911 którym dany ³añcuch wystêpuje.
912
913 Polecenie Emacsa "search" ró¿ni siê od podobnych poleceñ innych
914 edytorów w tym sensie, ze jest ono przyrostowe.  Znaczy to, ze
915 szukanie odbywa siê w trakcie, gdy Ty wpisujesz kolejne znaki
916 ³añcucha, który ma zostaæ odnaleziony.
917
918 Poleceniami zapocz±tkowuj±cymi szukanie s±: C-s dla szukania w przód
919 oraz C-r dla szukania wstecz.  POCZEKAJ PROSZÊ!  Nie próbuj ich w tej
920 chwili.
921
922 Gdy naci¶niesz C-s zauwa¿ysz, ze tekst "I-search" pojawi siê w
923 obszarze echa.  Informuje Ciê to, ¿e Emacs znajduje siê w trybie
924 "incremental search", czekaj±c by¶ napisa³ tekst, który ma on znale¼æ.
925 Naci¶niecie <Return> koñczy proces szukania.
926
927 >> Teraz naci¶nij C-s, by rozpocz±æ szukanie.  POWOLI, litera po
928    literze, napisz s³owo "kursor", zatrzymuj±c siê po ka¿dym znaku i
929    obserwuj±c, gdzie zatrzymuje siê kursor.  Gdy naci¶niesz drugie
930    "r", bêdzie mo¿na powiedzieæ, ¿e szuka³e¶ s³owa "kursor"
931    jednokrotnie.  Naci¶nij C-s jeszcze raz, by znale¼æ nastêpne
932    wyst±pienie s³owa "kursor".  Naci¶nij teraz <Delete> cztery
933    razy i zobacz, co siê dzieje z kursorem.  Naci¶nij <RET>, by skoñczyæ
934    szukanie.
935
936 Widzia³e¶, co siê dzia³o? Emacs podczas szukania przyrostowego próbuje
937 przej¶æ do miejsca wyst±pienia ³añcucha, który do tej pory wpisa³e¶,
938 pod¶wietlaj±c go dla Twojej wygody.  By znale¼æ nastêpne wyst±pienie
939 s³owa "kursor", po prostu naci¶nij C-s jeszcze raz.  Je¶li takiego nie
940 ma, Emacs zapiszczy i powie Ci, ze szukanie "skoñczy³o siê pora¿k±".
941 Naci¶niecie C-g tak¿e przerywa proces szukania.
942
943 UWAGA: W niektórych systemach naci¶niecie C-s zamrozi ekran i nie
944 zobaczysz ¿adnego tekstu z Emacsa.  Oznacza to, ¿e sk³adowa systemu
945 operacyjnego, zwana kontrol± przep³ywu (ang. "flow control")
946 przechwyci³a C-s i nie pozwoli³a mu dojsæ do Emacsa.  By odzyskaæ
947 kontrole nad ekranem, nacisnij C-q.  Dodatkowej pomocy poszukaj w
948 rozdziale "Spontaneous Entry to Incremental Search" w podrêczniku
949 Emacsa.
950
951 Jesli podczas szukania przyrostowego naci¶niesz <Delete> zauwa¿ysz, ze
952 ostatni znak, który wcisn±³es znika i kursor wraca do poprzedniego
953 miejsca.  Na przyk³ad, za³ó¿my, ze nacisn±³es "k" i znalaz³es pierwsze
954 wyst±pienie tej litery.  Jesli teraz naci¶niesz "u", kursor przesunie
955 siê do pierwszego wyst±pienia "ku".  Teraz nacisnij <Delete>.  Skasuje
956 to "u" z ³añcucha, którego poszukujesz, a kursor wróci do pierwszego
957 wyst±pienia "k".
958
959 Je¶li podczas szukania nacisniesz jaki¶ klawisz razem z META lub CTRL
960 (z nielicznymi wyj±tkami --- znakami, które maj± specjalne znaczenie
961 podczas szukania, takimi jak C-s i C-r) szukanie zostanie przerwane.
962
963 C-s rozpoczyna proces szukania, który poszukuje ³añcucha, który
964 znajduje siê ZA bie¿±c± pozycja kursora.  Je¶li chcesz szukaæ czego¶
965 wcze¶niej w tek¶cie, naci¶nij C-r.  Wszystko, co powiedzieli¶my o C-s
966 stosuje siê do C-r, oczywi¶cie ze zmian± kierunku szukania na wstecz.
967
968
969 * WIELE OKIEN
970 -------------
971
972 Jedn± z przyjemnych cech Emacsa jest mo¿liwo¶æ wy¶wietlania wiêcej ni¿
973 jednego okna na raz.
974
975 >> Przesuñ kursor do tej linii i naci¶nij C-u 0 C-l.
976
977 >> Naci¶nij teraz C-x 2, co podzieli ekran na dwa okna.  Obydwa okna
978    wy¶wietlaj± ten podrêcznik.  Kursor pozostaje w górnym oknie.
979
980 >> Naci¶nij C-M-v by przewin±æ dolne okno.  (Je¶li nie masz
981    prawdziwego klawisza Meta, naci¶nij ESC C-v.)
982
983 >> Naci¶nij C-x o ("o" jak angielskie "other") by przesun±æ kursor do
984    dolnego okna.  U¿yj C-v i M-v w dolnym oknie by przewin±æ jego
985    zawarto¶æ.  Polecenia, które masz wykonaæ czytaj w górnym oknie.
986
987 >> Naci¶nij C-x o jeszcze raz tak, by kursor wróci³ do górnego okna.
988    Kursor w górnym oknie nie zmieni³ po³o¿enia.
989
990 Ka¿de okno pamiêta po³o¿enie swojego w³asnego kursora, lecz tylko
991 jedno okno w danej chwili wy¶wietla kursor.  Wszystkie polecenia
992 edycyjne stosuj± siê do okna, w którym jest kursor.  To okno nazywane
993 jest "wybranym oknem".
994
995 Polecenie C-M-v jest bardzo u¿yteczne gdy edytujesz tekst w jednym
996 oknie, a drugiego u¿ywasz tylko jako punkt odniesienia.  Dziêki temu
997 kursor mo¿e zawsze znajdowaæ siê w oknie, zawarto¶æ którego edytujesz,
998 a Ty mo¿esz przesuwaæ drugie okno za pomoc± C-M-v.
999
1000 C-M-v to przyk³ad znaku, który uzyskuje siê za pomoc± CONTROL-META.
1001 Je¶li masz prawdziwy klawisz META, C-M-v mo¿esz uzyskaæ przytrzymuj±c
1002 jednocze¶nie CTRL oraz META i naciskaj±c v.  Nie jest wa¿ne, co
1003 zosta³o naci¶niete wcze¶niej, CTRL czy META, poniewa¿ obydwa te
1004 klawisze dzia³aj± jako modyfikatory znaczenia klawiszy, które
1005 naciskasz.
1006
1007 Je¶li nie masz klawisza META i u¿ywasz w jego zastêpstwie ESC,
1008 kolejno¶æ naciskania klawiszy jest znacz±ca: musisz najpierw nacisn±æ
1009 i pu¶ciæ ESC, po czym nacisn±æ CTRL-v; CTRL-ESC v nie bêdzie dzia³aæ.
1010 Dzieje siê tak dlatego, ze ESC jest znakiem, a nie modyfikatorem.
1011
1012 >> Naci¶nij C-x 1 (w górnym oknie), by pozbyæ siê dolnego okna.
1013
1014 (Je¶li nacisn±³by¶ C-x 1 w dolnym oknie, to znik³oby górne.  Mo¿esz
1015 sobie t³umaczyæ to polecenie jako "zatrzymaj tylko jedno okno --- to w
1016 którym w³a¶nie jestem".)
1017
1018 Nie musisz wy¶wietlaæ tego samego bufora w obydwu oknach.  Je¶li
1019 u¿yjesz C-x C-f by wy¶wietliæ plik w jednym z okien, zawarto¶æ
1020 drugiego nie zmieni siê.  W ka¿dym oknie mo¿esz wy¶wietlaæ ró¿ne pliki
1021 niezale¿nie.
1022
1023 Oto inny sposób u¿ywania dwóch okien do wy¶wietlania dwóch ró¿nych
1024 rzeczy:
1025
1026 >> Naci¶nij C-x 4 C-f i nazwê jednego z Twoich plików.  Zakoñcz
1027    wprowadzanie klawiszem <Return>.  Podany plik pojawi siê w dolnym
1028    oknie razem z kursorem, który tam przeskakuje.
1029
1030 >> Naci¶nij C-x o, by wróciæ do górnego okna, oraz C-x 1 by
1031    usun±æ dolne okno.
1032
1033
1034 * REKURSYWNE POZIOMY EDYCJI
1035 ---------------------------
1036
1037 Czasami mo¿esz znale¼æ siê w czym¶, co nazywa siê "rekursywnym
1038 poziomem edycji".  Mo¿esz to rozpoznaæ po nawiasach kwadratowych w
1039 linii trybu, obejmuj±cych nawiasy okr±g³e zawieraj±ce nazwê g³ównego
1040 trybu edycji.  Na przyk³ad, móg³by¶ widzieæ [(Fundamental)] zamiast
1041 (Fundamental).
1042
1043 By wyj¶æ z rekursywnego poziomu edycji naci¶nij ESC ESC ESC.  Jest to
1044 ogólnego przeznaczenia "wychodzimy".  Mo¿esz go u¿yæ tak¿e by pozbyæ
1045 siê nadmiaru okien lub wyj¶æ z minibufora.
1046
1047 >> Naci¶nij M-x by wej¶æ do minibufora; naci¶nij potem ESC ESC ESC, by
1048    z niego wyj¶æ.
1049
1050 Nie mo¿esz u¿yæ C-g, by wyj¶æ z rekursywnego poziomu edycji.  Dzieje
1051 siê tak dlatego, ze C-g jest u¿ywane do anulowania poleceñ i
1052 argumentów WEWN¡TRZ rekursywnego poziomu edycji.
1053
1054
1055 SZUKANIE DODATKOWEJ POMOCY
1056 --------------------------
1057
1058 W tym podrêczniku spróbowali¶my dostarczyæ tylko tyle informacji, ile
1059 jest niezbêdne, by¶ móg³ zacz±æ u¿ywaæ Emacsa.  Emacs jest istn±
1060 kopalni± najró¿niejszych rzeczy, których nie sposób tutaj opisaæ.
1061 Zapewne bêdziesz chcia³ dowiedzieæ siê wiêcej o Emacsie, poniewa¿
1062 posiada on wiele po¿±danych cech, o których na razie nic nie wiesz.
1063 Jest w nim zaszyte mnóstwo wewnêtrznej dokumentacji, która mo¿e byæ
1064 osi±gniêta za pomoc± Control-h, które okre¶lamy mianem "znaku pomocy"
1065 z powodu spe³nianej przez niego roli.
1066
1067 By uzyskaæ pomoc, naci¶nij C-h a potem znak, który okre¶la jakiego
1068 typu pomocy oczekujesz.  Je¶li poczujesz siê NAPRAWDÊ zagubiony,
1069 napisz C-h ? i Emacs spróbuje powiedzieæ Ci, jakiego typu pomocy mo¿e
1070 Ci dostarczyæ.  Je¶li naci¶niesz C-h a potem zadecydujesz, ¿e pomoc
1071 nie jest Ci jednak potrzebna, po prostu wci¶nij C-g by anulowaæ C-h.
1072
1073 Najprostsz± pomoc mo¿esz uzyskaæ naciskaj±c C-h c.  Naci¶nij C-h a
1074 potem c, po czym kombinacje klawiszy polecenia, i Emacs wy¶wietli
1075 bardzo krótki opis polecenia.
1076
1077 >> Naci¶nij C-h c Control-p.
1078    Powinno to przywo³aæ komunikat, o tre¶ci podobnej do
1079
1080         C-p runs the command previous-line
1081
1082 W ten sposób mo¿esz uzyskaæ "nazwê funkcji".  Przydaje siê to podczas
1083 pisania kodu w Lispie, który rozszerza Emacsa; wystarcza to tak¿e do
1084 przypomnienia Ci, co dane polecenie robi, je¶li widzia³e¶ je ju¿
1085 wcze¶niej, ale nie zapamiêta³e¶ go.
1086
1087 Polecenia wywo³ywane za pomoc± wieloznakowej kombinacji klawiszy, na
1088 przyk³ad C-x C-s oraz (je¶li nie masz klawisza META lub EDIT) <ESC>v,
1089 s± tak¿e dopuszczalne po C-h c.
1090
1091 By uzyskaæ wiêcej informacji na temat polecenia, naci¶nij C-h k
1092 zamiast C-h c.
1093
1094 >> Naci¶nij C-h k Control-p.
1095
1096 To polecenie wy¶wietla dokumentacjê na temat danej funkcji oraz jej
1097 nazwê w oknie Emacsa.  Gdy skoñczysz ¶ledziæ wynik tego polecenia
1098 naci¶nij C-x 1, by pozbyæ siê tekstu pomocy.  Nie musisz tego robiæ od
1099 razu.  Mo¿esz wykonaæ pewne operacje w oparciu o tekst pomocy zanim
1100 naci¶niesz C-x 1.
1101
1102 Oto kilka innych u¿ytecznych wariantów C-h:
1103
1104    C-h f        Opisz funkcje o podanej nazwie.
1105
1106 >> Napisz C-h f previous-line<Return>.  Wypisze to na ekranie ca³±
1107    informacje, jak± Emacs ma na temat funkcji, która implementuje
1108    polecenie C-p.
1109
1110    C-h a        Apropos.   Wpisz s³owo kluczowe, a Emacs wypisze listê
1111                 wszystkich poleceñ, których nazwa zawiera to s³owo.
1112                 Polecenia te mog± zostaæ wywo³ane za pomoc± Meta-x.
1113                 Dla niektórych poleceñ Apropos wypisze jedno- lub
1114                 dwuznakowe sekwencje, które wywo³uj± dane polecenie.
1115
1116 >> Napisz C-h a file<Return>.  Zobaczysz listê wszystkich poleceñ,
1117    dostêpnych za pomoc± M-x, które maja s³owo "file" w swojej nazwie.
1118    Zauwa¿ysz tam tak¿e polecenia takie, jak C-x C-f oraz C-x C-w,
1119    umieszczone obok nazw poleceñ "find-file" i "write-file".
1120
1121
1122 PODSUMOWANIE
1123 ------------
1124
1125 Pamiêtaj, ¿e by wyj¶æ z Emacsa na sta³e, u¿ywaj C-x C-c.  By wyj¶æ do
1126 pow³oki na chwilê tak, by¶ móg³ wróciæ, u¿yj C-z. (To nie dzia³a pod
1127 X-Windows, poniewa¿ tam nie ma prawdziwego konceptu przej¶cia na
1128 chwile do pow³oki.  Zamiast tego C-z ikonizuje okno Emacsa.)
1129
1130 Ten podrêcznik by³ pisany tak, by wszyscy nowi u¿ytkownicy mogli go
1131 zrozumieæ.  Je¶li co¶ pozostawi³ niejasnym, nie sied¼ cicho i nie
1132 obwiniaj siebie, tylko daj nam znaæ!
1133
1134
1135 KOPIOWANIE
1136 ----------
1137
1138 Niniejszy podrêcznik jest potomkiem w d³ugiej linii podrêczników
1139 Emacsa, która rozpoczyna siê od tego, który zosta³ napisany przez
1140 Stuarta Cracrafta dla oryginalnego Emacsa.  Zosta³ on zmodyfikowany we
1141 wrze¶niu 1994 przez Bena Winga, który zaktualizowa³ go, je¶li chodzi o
1142 X-Windows.
1143
1144 T³umaczenia na jêzyk polski dokona³ Remek Trzaska z pomoc± Ryszarda
1145 Kubiaka.  Jesli polskie znaki nie byly poprawnie wyswietlane w tym
1146 buforze, oznacza to, ze nie masz zainstalowanych polskich fontow. 
1147 Pomoc w tym zakresie mozesz znalezc pod adresem: 
1148                <URL:http://www.agh.edu.pl/ogonki>
1149
1150 Ta wersja podrêcznika, podobnie jak GNU Emacs, jest zastrze¿ona, a
1151 pozwolenie na kopiowanie udzielone jest pod nastêpuj±cymi warunkami:
1152
1153 Copyright (c) 1985, 1994 Free Software Foundation
1154
1155    Permission is granted to anyone to make or distribute verbatim
1156    copies of this document as received, in any medium, provided that
1157    the copyright notice and permission notice are preserved,
1158    and that the distributor grants the recipient permission
1159    for further redistribution as permitted by this notice.
1160
1161    Permission is granted to distribute modified versions
1162    of this document, or of portions of it,
1163    under the above conditions, provided also that they
1164    carry prominent notices stating who last altered them.
1165
1166 Warunki kopiowania samego Emacsa s± w pewnym stopniu inne, aczkolwiek
1167 zachowuj± te sama idee.  Proszê, przeczytaj plik COPYING, po czym
1168 rozdaj swoim znajomym kopie Emacsa.  Pomó¿ zwalczyæ przeszkody w
1169 rozpowszechnianiu oprogramowania przez tworzenie i dzielenie siê
1170 oprogramowaniem.